Təhsil sisteminin elektronlaşması: Yarımçıq layihələr, yeni tələblər
Qloballaşan dünyanın bir parçası olan Azərbaycanda COVİD-19 pandemiyasının yayılması vətəndaşların elektron xidmətlərə ehtiyacının artmasına səbəb oldu. Hətta buna görə bəzi xidmətlərin qısamüddətli dayanmasının da şahidi olduq. Eyni zamanda bu dövrdə yeni xidmətlərin yaradılmasına ciddi ehtiyac duyuldu. Həmin sahələrdən biri təhsil sektoru idi. Əhalinin daha çox hissəsini əhatə edən bu sektorda pandemiyanın zərərləri daha çox hiss olundu. Bunun bir səbəbi təhsillə bağlı olan şəxslərin sayının çox olması idisə, digəri hələ də bu sahədə elektron xidmətlərin tələb olunan səviyyədə qurulmaması, məsafədən təhsil sistemin mövcud olmaması idi.
Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyevin hələ 2018-ci il 14 mart tarixli “Elektron hökumətin inkişafı və rəqəmsal hökumətə keçid ilə bağlı tədbirlər haqqında” fərmanında dövlət strukturlarında və dövlət xidmətlərinin həyata keçirilməsində informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından istifadə olunması, innovativ həllərin tətbiqi dövlət siyasətinin prioritetləri kimi qeyd edilib. Eyni zamanda vətəndaşlara şəffaf, operativ və resurslara qənaət etməklə xidmət göstərilməsi üçün dövlət xidmətlərini tam elektronlaşdırmaq məqsədilə dövlət informasiya ehtiyatlarının və sistemlərinin formalaşdırılması, idarə olunması və qarşılıqlı inteqrasiyasının təmin edilməsi sahəsində vahid yanaşmanın və standartların tətbiqinin zəruriliyi vurğulanıb.
İnsanların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasının və dayanıqlı inkişafın özülündə keyfiyyətli təhsil dayanır. Yeri gəlmişkən, bu məqam BMT-nin 2030-cu ilədək reallaşdırmağı planlaşdırdığı Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin prioritetlərində də yer alıb. Mövcud reallıq isə daha irəli gedərək təhsilin elektronlaşmasını tələb edir. Bunun sadə proses olmadığı, istifadəçilərinin həddən çox olacağını nəzərə alaraq daha mükəmməl proqram təminatlarının qurulması vacibdir.
Ölkədə pandemiyanın qarşısının alınması məqsədilə ilk atılan addımlardan biri tədris müəssislərinin bağlanması oldu. 2019-2020-ci tədris ilinin sonunadək ali, orta ixtisas, peşə və orta məktəblərdə dərslər təxirə salındı. Əvəzində şagirdlərin və tələbələrin proqramdan geri qalmaması üçün müxtəlif sosial şəbəkələr üzərindən təlimlər keçirildi. Bu zaman istər müəllimlərin, istər öyrənənlərin, istərsə də mövcud elektron sistemlərin bu tipli təlimlərə, metodlarahazır olmadığı üzə çıxdı. Bu da təbii idi. Çünki indiyədək Azərbaycanda məsafədən təhsil, təlim metodları, elektron resursları yaradılmayıb. Olanlar da tam başa çatdırılmayıb.
Bir neçə il əvvəl Təhsil Nazirliyi orta məktəblərdə electron resurslardan istifadəsini genişləndirmək məqsədilə uzunmüddətli layihəyə başladı. Müəllimlərə elektron lövhə ilə işləmək vərdişlərini öyrətmək üçün xüsusi kurslar təşkil edildi. Eyni zamanda şagirdlər üçün elektron dərsliklər hazırlandı. Bəzi məktəblərdə məhdud sayda elektron lövhələr də quraşdırıldı. Lakin layihənin əsas hissəsi gerçəkləşmədi. Layihəyə əsasən, şagirdlərə planşetlər təqdim edilməli idi və dərslər ancaq həmin elektron resurslar üzərindən tədris edilməliydi. Bununla şagirdlərin bilik və bacarıqlarının artırılmasıilə yanaşı onların İKT bacarıqlarının artırılması da mümkün olardı. Yəni, gələcəkdə elektron vətəndaşların yetişməsinə nail olmaq olardı. Xüsusilə, pandemiya dövründə bunun nə qədər önəmli olduğunu gördük.
Həmin layihə tam başa çatdırılsaydı, indiki şəraitdə təhsil müəssisələri, tədris işləri bu qədər geri qalmazdı. Eyni zamanda vətəndaşların elektron hökumət quruculuğu çərçivəsində yaradılan çoxsaylı xidmətlərdən daha səmərəlli, çevik istifadəsinə imkan yaradardı. Son illərdə Təhsil Nazirliyi bəzi elektron xidmətləri reallaşdıra bilib. Məsələn, xaricdə təhsil alan vətəndaşların diplomlarının nostrifikasiya xidməti, məktbəqədər və birinci sinfə şagird qəbulu, müəllimlərin işə qəbulu ilə bağlı xidmətlər yaradılıb. Ancaq bunlar yetərli deyil. Üstəlik həmin xidmətlər vahid elektron hökumət portalları ilə inteqrasiya edilməyib. Bu sıraya Dövlət İmtahan Mərkəzinin elektron xidmətlərini də əlavə etmək olar.
Təcrübə göstərir ki, elektron xidmətlərin və məlumatların bir mərkəzdən idarə olunması həm dövlət orqanlarının işini asanlaşdırır, vaxt itkisinin qarşısını alır, həm də vətəndaşların rahatlığını təmin edir. Eyni zamanda fors-major hallarda, məsələn karantin rejimində işlərin davam etdirilməsinə imkan verir. Ancaq bizim təcrübədə təhsil sektoru üçün bunu etmək mümkün olmadı. Üstəlik, karantin rejimi yumşaldıqdan sonra orta məktəblərdə ənənəvi qaydada buraxılış imtahanlarının keçirməsinə başlandı. Ardınca qəbul imtahanları planlaşdırılır. Halbuki, bütün bunları elektron xidmətlər vasitəsilə onlayn qaydada reallaşdırmaq olardı. Bununla şagirdlər arasında psixoloji gərginliyi aradan qaldırmağa, onların imtahandan kənarda qalmamasına imkan yartamaq olardı. Eyni zamanda imtahanların keçirilməsinə sərf edilən xeyli məbləğdə dövlət vəsaitlərinə qənaət etmək mümkündür. Təəssüf ki, bunu müşahidə etmədik. Mövcud olan elektron sistemlərdə, sənəd bazalarında və s. ciddi çatışmazlıqlar vardır. Elə aprel ayında tətbiq edilən sərt karantin günlərində bunun bir daha şahidi olduq. Məşğulluq altsistemində qeydiyyatdan keçmiş qiyabi təhsil alan tələbələrə yardımverməkdən imtina edildi. Səbəb kimi onların Təhsil Nazirliyinin elektorn sistemində əyani təhsil alan kimi göstərildiyi bildirildi.
Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycanda təhsil sektorunun ayrı-ayrı mərhələlərində elektron xidmətlərin yaradılmasına ciddi ehtiyac vardır. Bu siyahıya sənəd qəbulu, tərbiyə və təhsil müəssisələrinə qəbul, arayışların verilməsi, sənədlərin mübadiləsi, peşə, orta ixtisas və ali məktəblərdə sənədlərin qəbulu, təhsil müəssisələrindən arayışların alınması, müəllimlərin işə qəbulu və işdən azad edilməsi, müqavilələrin bağlanması, müəllimlərin yerdəyişməsi kimi xidmətlər aid edilə bilər. Həmin xidmətlər isə elektron hökumət portallarına (e-gov və my.gov) inteqrasiya edilməlidir.
Eyni zamanda yuxarıda haqqında danışdığımız elektron təhsil sisteminin qurulması vacibdir. Mövcud resursların inkişaf etdirilməsi ilə buna nail olmaq mümkündür. Təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanlarının və buraxılış imtahanlarının onlayn qaydada təşkil olunması təmin edilməlidir. Artıq bunlar günümüzün tələbidir. Prezidentin adıçəkilən fərmanında da artıq rəqəmsal xidmətlərin yaradılması məsələsi önə çəkilib. Ona görə də təklif edilən elekron xidmətlərin mobil versiyalarının yaradılması labüddür.
Fərqanə Sədirova
Qeyd: Məqalə “Rəqəmsal Jurnalistikaya doğru” Proqramı çərçivəsində keçirilən müsabiqəyə təqdim edilir.
