Ayın böyük kanyonları 10 dəqiqə ərzində əmələ gəlmiş ola bilər
Alimlər ayın səthindəki nəhəng kanyonların 10 dəqiqədən az müddətdə əmələ gələ biləcəyini aşkar ediblər.
Arizonadakı Böyük Kanyon milyonlarla il ərzində Kolorado çayının səthinin aşınması ilə formalaşıb. Ancaq suyun olmadığı bir mühitdə ayda oxşar strukturların necə əmələ gəldiyi heç vaxt məlum olmayıb.
Yeni araşdırmalara görə, böyük toqquşma nəticəsində ayın səthində iki nəhəng kanyon bir-birindən bir neçə dəqiqə sonra yaranıb.
Alimlər Ayın cənub qütbünün yaxınlığında Şrödinger kraterindən xaricə uzanan Vallis Şrödinger və Vallis Plank adlı iki böyük kanyonu araşdırıblar.
Vallis Schrödinger: 270 kilometr uzunluğunda, 2,7 kilometr dərinliyində.
Vallis Plank: 280 kilometr uzunluğunda, 3,5 kilometr dərinliyində.
Bu nəhəng strukturların böyük bir göy cisminin Aya dəyməsi nəticəsində atılan materiallardan əmələ gəldiyi düşünülür. Ejecta şüaları adlanan bu birləşmələrin toqquşma zamanı yuxarıya atılan qaya və torpaq parçalarının əmələ gətirdiyi nəhəng izlər olduğu bilinir.
Planetoloq David Kring və onun ABŞ-dakı "Ay və Planet" institutundan olan komandası ayın səthinin şəkillərini təhlil edərək bu toqquşmanın hansı formada olacağını modelləşdiriblər.
Tədqiqatçılar Şrödinger kraterində təsirin asimmetrik olduğunu, onun böyük hissəsinin ayın cənub qütbündən uzaqlaşdığını aşkar ediblər.
Bu nəhəng toqquşmanın atdığı materiallar saniyədə 0,95-1,28 kilometr sürətlə hərəkət edib. Onun yaratdığı enerji yer üzündəki bütün nüvə silahlarının ümumi gücündən 130 dəfə çox olub.
Elm adamları toqquşmanın təxminən 3,8 milyard il əvvəl baş verdiyini və bu dövrdə kosmosda daha çox nəhəng qaya parçasının hərəkətdə olduğunu bildiriblər.
NASA-nın 2027-ci ildə buraxılması planlaşdırılan "Artemida III" ay missiyası ayın cənub qütbünün yaxınlığında yerə enəcək. Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, komanda bu bölgədəki geoloji birləşmələri daha ətraflı tədqiq edə biləcək.
Modellər göstərir ki, zərbədən sonra atılan material ehtimal olunan enmə nöqtələrindən kənarda qalıb. Bu o deməkdir ki, astronavtlar daha köhnə və daha dərin təbəqələrə çata və ayın tarixi ilə bağlı yeni kəşflər edə biləcəklər.
Araşdırmanın nəticələri "Nature Communications" jurnalında dərc olunub. Aydakı bu nəhəng kanyonların necə əmələ gəldiyini anlamaq planetimizin peyki ilə bağlı naməlum məsələlərin həlli istiqamətində mühüm addım kimi qiymətləndirilir.
