Yadplanetlilər varmı? Kainatda həyat axtarışı və elmi nəzəriyyələr
Yadplanetlilər, yəni digər planetlərdə və ya kainatda mövcud olan ağıllı həyat formaları, insanlığın ən qədim və maraqlı mövzularından biridir.
Min illərdir insanlar səmaya baxaraq tək olmadıqlarına inanıb, kainatdakı başqa dünyalarda da həyat ola biləcəyini düşünürlər. Bu inanclar həm mifologiyada, həm ədəbiyyatda, həm də müasir elmdə öz əksini tapıb.
Elmi yanaşma və axtarışlar
Müasir dövrdə yadplanetlilərin mövcudluğu ilə bağlı araşdırmalar əsasən astrobiologiya və astronomiyanın sahəsində aparılır. Astrobiologiya — kainatda həyatın yaranması, təkamülü və mövcudluğu ilə bağlı elmdir. Bu sahədə əsas hədəf, həyat üçün əlverişli şərtlərin hansı planetlərdə və peyklərdə olduğunu müəyyənləşdirməkdir.
Həyat üçün əsas şərtlər: Su, enerji mənbəyi və uyğun kimyəvi maddələrdir. Yerin xaricində, xüsusilə Marsda suyun keçmişdə və bəlkə də hələ də maye halında mövcud olması böyük maraq doğurur. NASA-nın "Curiosity" və "Perseverance" kimi roverləri Marsda suyun izi, orada yaşamağa uyğun mikroorqanizmlərin ola biləcəyinə dair dəlillər axtarır.
Yupiterin buzla örtülü peyki Evropa və Saturnun peyki Enceladus da elmi cəhətdən çox maraqlı yerlərdir. Onların buz qatı altında dərin okeanların olması ehtimal edilir. Bu okeanlarda həyatın yaranması üçün lazım olan şərtlərin mövcud olması mümkündür.
SETI proqramı radyo siqnalları vasitəsilə yadplanetli sivilizasiyaların varlığını müəyyən etməyə çalışır. SETI-nin istifadə etdiyi əsas metodlardan biri “radyo səs-küyünün” içində süni, yəni təbii olmayan siqnalları tapmaqdır. İndiyə qədər dəqiq və sübut edilmiş yadplanetli siqnalı aşkar edilməyib, amma kainatın böyüklüyü və milyardlarla ulduz sisteminin mövcudluğu bu ehtimalı saxlayır.
Fermi paradoksu və Drak tənliyi
Yadplanetlilərin mövcudluğu ilə bağlı ən məşhur elmi müzakirələrdən biri Fermi paradoksudur. Paradoks belə sual verir: “Kainat bu qədər böyük və qədimdirsə, niyə biz hələ yadplanetli həyatına rast gəlməmişik?” Bu sual elmi cəmiyyətdə geniş müzakirələrə səbəb olub.
Bu paradoksun cavabını tapmaq üçün alimlər müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürüblər. Məsələn, yadplanetli sivilizasiyalar çox uzaqdır, biz hələ onların siqnallarını ala bilmirik. Yaxud onlar öz texnologiyalarını gizlədirlər, ya da uzunömürlü deyillər və özlərini məhv ediblər.
Buna paralel olaraq, Drak tənliyi yadplanetli sivilizasiyaların sayını hesablamaq üçün bir riyazi formuladır. Bu formul kainatda ağıllı həyatın yayılma ehtimalını müəyyən etməyə kömək edir. Drak tənliyi bir neçə faktora əsaslanır: ulduzların sayı, planetlərin sayı, həyatın yaranma ehtimalı, ağıllı həyatın inkişaf şansı və s.
Yadplanetlilərin mövcudluğu ilə bağlı sual insanlığın kainatdakı yerini və gələcək taleyini dəqiqləşdirmək baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Əgər yadplanetli sivilizasiyalar tapsaq, bu, elm, fəlsəfə və texnologiyada inqilab yaradacaq. Həmçinin, bizə öz planetimizi qorumağın, insanlıq olaraq birliyimizi gücləndirməyin vacibliyini xatırladacaq.
Texnologiyanın inkişafı ilə kosmik araşdırmalar sürətlənir. Böyük teleskoplar, eləcə də yeni kosmik missiyalar yaxın gələcəkdə yadplanetli həyatının axtarışında yeni səhifə aça bilər. Məsələn, NASA-nın “James Webb” teleskopu ulduz sistemlərini və onların planetlərini daha detallı araşdırmaq imkanına malikdir.
Yadplanetlilərlə bağlı ən böyük sirr hələ də açılmayıb — bəlkə də çox yaxın gələcəkdə, texnologiyamız inkişaf etdikcə, kainatdakı digər həyat formalarını kəşf edəcəyik.
