Qlobal istiləşmənin şok edici artmasına səbəb nədir?
Dünya onilliklərdir istiləşir, lakin son vaxtlar qəfil və fövqəladə temperatur artımı iqlim sistemini heç vaxt olmadığı qədər naməlum bir nöqtəyə sürükləyib. Alimlər hələ də bu qeyri-adi istiləşmənin səbəbini anlamağa çalışırlar.
Son iki il ərzində temperatur qeydləri davamlı və təəccüblü şəkildə artıb ki, bu da elmi proqnozların sərhədlərini aşır.
Alimlər razılaşırlar ki, uzunmüddətli qlobal istiləşmə əsasən qalıq yanacaqların yanmasından qaynaqlanır.
Bundan əlavə, təbii iqlim dəyişkənliyi də illik temperatur dalğalanmalarına səbəb ola bilər.
Bununla belə, son vaxtlar bu fövqəladə temperatur artımına nəyin səbəb ola biləcəyi ilə bağlı mübahisələr hələ də davam edir.
Mütəxəssislər bulud strukturlarının dəyişməsi, havanın çirklənməsi və yerin karbon saxlama qabiliyyəti kimi amillərin təsirli ola biləcəyini düşünürlər. Bununla belə, daha dəqiq nəticəyə gəlmək üçün bir-iki il çəkə biləcəyi bildirilir.
NASA Goddard Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun direktoru Qavin Şmit noyabr ayında verdiyi açıqlamada "2023-cü ildəki istiləşmə bütün digər illərdən xeyli irəlidə idi və 2024-cü il də oxşar şəkildə davam edir. Kaş ki səbəbini biləydim, amma bilmirəm. Biz hələ də bunun nə demək olduğunu və iqlim sisteminin fəaliyyətində dəyişiklik olub-olmadığını qiymətləndiririk" deyib.
Qalıq yanacaqların yanması nəticəsində atmosferə buraxılan karbon qazı kimi istixana qazları yer səthinin yaxınlığında istiliyi saxlayır.
Qalıq yanacaq emissiyaları 2023-cü ildə rekord səviyyəyə çataraq, dəniz səthi və havanın temperaturu da davamlı olaraq artıb.
Lakin 2023-cü ilin iyunundan 2024-cü ilin sentyabrına qədər qlobal temperatur əvvəllər heç vaxt görülməmiş səviyyəyə çatıb. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının məlumatına görə, bu artım bəzən çox böyük fərqlərlə rekordları qırıb.
Belə yüksək temperaturlar 2023-cü ili, sonra isə 2024-cü ili tarixin ən isti illəri edib.
İngiltərənin "Reading" Universitetinin iqlimşünası Riçard Allan AFP-yə verdiyi açıqlamada "Son iki ildə rekord qlobal temperatur artımı planeti naməlum nöqtəyə daşıyıb" deyib.
Alimlər deyirlər ki, iqlim dəyişkənliyi bu vəziyyəti qismən izah edə bilər.
2023-cü il yerin soyumasına və həddindən artıq istiliyi okeanların dərinliklərinə itələməsinə səbəb olan nadir üç illik La Nina hadisəsindən sonra gəlir. Bununla belə, 2023-cü ilin ortalarında bunu əvəz edən El Nino hadisəsi qlobal miqyasda temperaturu artırıb.
Buna baxmayaraq, yanvarda El Nino zirvəsinə çatdıqdan sonra da temperatur yüksək olaraq qalıb. Noyabr hələ də tarixdə ikinci ən isti ay kimi qeyd olunur.
Bəzi alimlər düşünürlər ki, 2020-ci ildə daha təmiz dəniz yanacaqlarına keçid buludların günəş işığını əks etdirmə qabiliyyətini azaltmaqla istiləşməni sürətləndirmiş ola bilər.
Digər bir nəzəriyyə isə aşağı səviyyəli buludların azalmasının yer səthinə daha çox istiliyin çatmasına səbəb olmasıdır.
Bununla belə, alimlər bildirirlər ki, mövcud məlumatlarla vəziyyət haqqında tam təsəvvür əldə etmək çətindir. Bu, daha dərin, transformasiya xarakterli dəyişikliklərin nəzərdən qaçma ehtimalını artırır.
Potsdam İqlimə Təsirin Tədqiqat İnstitutundan Yohan Rockstrom okeanların sürətlə istiləşdiyini və bunun tam izah edilə bilməyəcəyini söyləyərək "Bu, planetin dayanıqlığını itirməyə başladığının ilk əlaməti ola bilərmi? Biz bunu istisna edə bilmərik" vurğulayıb.
Mənbə: Sciencealert
