Ultrasəs və beyin implantları ilə depressiya müalicə edilə bilərmi?
Beyin dalğalarını birbaşa dəyişdirmək üçün ultrasəs texnologiyasından istifadə edən innovativ beyin-kompüter interfeysi (BCI) sistemi Böyük Britaniyada Milli Səhiyyə Xidməti (NHS) tərəfindən klinik sınaqdan keçirilir. Bildirilir ki, yeni qurğu depressiya, asılılıq və epilepsiya kimi xəstəliklərin müalicəsində inqilab yarada bilər.
Kəllə altına, lakin beynin xaricinə yerləşdiriləcək bu implant, neyronların fəaliyyətini xəritələşdirir və ultrasəs dalğaları ilə müəyyən bölgələri stimullaşdırır.
Böyük Britaniyanın Qabaqcıl Tədqiqat və İnnovasiyalar Agentliyinin (ARİA) 6,5 milyon funt sterlinq maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən tədqiqat təxminən 30 xəstədə cihazın təhlükəsizliyini və dözümlülüyünü yoxlayacaq.
“Neyrotexnologiyalar davamlı depressiya, epilepsiya, asılılıq və yemək pozğunluqları kimi xəstəliklərin müalicəsində yeni sərhədlər aça bilər”.
Sınaq beyin-kompüter interfeysi texnologiyasındakı sürətli irəliləyişlərin bir hissəsi kimi qəbul edilir.
Keçən il İlon Maskın "Neuralink" şirkəti iflic olan xəstələrlə klinik sınaqlara başlayıb və başqa bir araşdırma iflic xəstələrinin fikirlərini birbaşa nitqə çevirən sistem hazırlayıb.
Bununla belə, bu cür texnologiyalar həm də məxfilik, məlumatların təhlükəsizliyi və etik məsələlərlə bağlı bəzi mübahisələr gətirir.
UCL-in Tibbi Fizika professoru Kler Elvell "Bu yeniliklər texniki baxımdan sürətlə irəliləyir, lakin biz neyroetik məsələlərdə geridəyik. Beyinlə birbaşa qarşılıqlı əlaqədə olan bu cür texnologiyalarda xəstələrin faydasına üstünlük verməliyik" deyib.
ABŞ-ın “Forest Neurotech” şirkəti tərəfindən hazırlanmış bu cihaz ənənəvi elektrod əsaslı beyin implantlarından fərqli olaraq ultrasəs texnologiyasından istifadə edərək beyin fəaliyyətini oxumaq və tənzimləmək qabiliyyətinə malikdir.
ARİA cihazı dünyanın ən qabaqcıl beyin-kompüter interfeysi kimi təsvir edir. Bu şəkildə depressiya, narahatlıq və epilepsiya kimi şərtləri olan geniş xəstələr üçün müalicə variantlarının inkişaf etdirilməsi hədəflənir.
Sınaqda beyin zədələnməsi səbəbindən kəllə hissələrini müvəqqəti olaraq çıxarmış xəstələr istifadə olunacaq.
Bu şəkildə cihazı yoxlamaq üçün heç bir əlavə cərrahi əməliyyat tələb olunmayacaq. Cihaz beyin fəaliyyətini yüksək dəqiqliklə xəritələndirəcək və xüsusi nöqtələrdə ultrasəs dalğaları ilə sinir stimullaşdırılmasını çatdırmaqla əhval-ruhiyyəni və motivasiyanı dəyişmək potensialını araşdıracaq.
"Forest 1" adlanan cihazın klinik sınaqları mart ayında başlayacaq və üç il yarım davam edəcək. İlk səkkiz ay tənzimləyicilərin təsdiqi proseslərinə həsr olunacaq.
Müvəffəqiyyətli olarsa, cihaz depressiya kimi şərtləri müalicə etmək üçün tam miqyaslı klinik sınaqlara keçəcək.
Sınaq ARİA tərəfindən elan edilən 69 milyon funt sterlinq dəyərində olan "Dəqiq Neyrotexnologiyalar Proqramı" çərçivəsində həyata keçirilən 19 layihədən biridir.
Proqram həmçinin epilepsiyanın müalicəsi üçün sinir robotları, gen mühəndisliyi vasitəsilə beyin hüceyrələrinin yenidən proqramlaşdırılması və laboratoriya mühitində beyin orqanoidlərinin inkişafı kimi layihələri əhatə edir.
Qeyd edək ki, 2023-cü ildə qurulan ARİA yüksək riskli, lakin böyük mükafat potensialı olan elmi layihələri maliyyələşdirmək üçün fəaliyyət göstərir.
